Streszczenie

W drugiej połowie XX w. odkryto i wyodrębniono heterogenną grupę receptorów opioidowych w ośrodkowym układzie nerwowym, a także w tkankach obwodowych. Jednak na większości neuronów obwodowych nie stwierdzono obecności receptorów opioidowych typu μ, odpowiedzialnych za analgetyczne działanie zarówno endogennych, jak i egzogennych opioidów. Pojawiają się one w skórze lub błonach śluzowych z toczącym się stanem zapalnym lub procesem nowotworowym, w skutek intensywnej migracji do eferentnych włókien nerwów obwodowych. Odkrycia te stworzyły możliwość miejscowego stosowania przeciwbólowych leków opioidowych w postaci maści lub hydrożeli, na zmienioną chorobowo skórę lub błony śluzowe. W prezentowanej pracy podano wyniki badań dwóch serii preparatów hydrożelowych wykonanych według własnej receptury, na bazie polimerów kwasu akrylowego (Carbopol Ultrez 10 i Carbopol 980 NF). Grupy karboksylowe polimeru zobojętniono różnymi zasadami, a mianowicie: wodorotlenkiem sodu, wodorotlenkiem potasu, trietanoloaminą i tetraboranem sodu. Uzyskane preparaty hydrożelowe poddano badaniom reologicznym. Rozsmarowywalność określono metodą ekstensometryczną, natomiast lepkość, granicę płynięcia i tiksotropię wyznaczono przy użyciu reometru cyfrowego typu stożek–płytka. Zbadano także aktywność jonów wodorowych (pH) hydrożeli i szybkość utraty przez nie lotnych składników w temperaturze ciała ludzkiego. Korzystając ze zmodyfikowanych aparatów Mutimer, przeprowadzono dyfuzję chlorowodorku morfiny (MCl) z powierzchni wytworzonych hydrożeli przez modelowe stratum corneum (Tomofan) do płynu akceptorowego (do wody). Metodą spektrofotometryczną oznaczono ilości uwolnionej substancji leczniczej w funkcji czasu. Przeprowadzone badania wykazały, że wytworzone hydrożele są układami nienewtonowskimi, plastycznolepkimi, tiksotropowymi i o zbliżonych granicach płynięcia. Uzyskane wyniki nie pozwalają jednoznacznie określić wpływu MCl, rodzaju Carbopolu i zasady sieciującej na lepkość hydrożelu. Nie zaobserwowano również odwrotnie proporcjonalnej zależności między lepkością (η) hydrożelu, a teoretycznym współczynnikiem dyfuzji (D) chlorowodorku morfiny. Utrata lotnych składników (wody) przebiega efektywniej z hydrożeli wykonanych na bazie Carbopolu Ultrez 10. Najefektywniej proces dyfuzji MCl przebiega z hydrożelu sporządzonego na Carbopolu Ultrez 10 i zobojętnionego wodorotlenkiem sodu lub trietanoloaminą.

Abstract

In the second half of the 20th century a heterogenic group of opioid receptors was discovered and identified in the central nervous system and in peripheral tissues. However, μ-type opioid receptors, responsible for analgesic effect of endogenic and egzogenic opioids, were not found on majority of peripheral neurons. They appear in skin or mucous membranes with active inflammatory or neoplastic process due to intensive migration to peripheral nerve efferent fibres. These discoveries made it possible to apply opioid analgesics topically (ointments, hydrogels) on pathologically changed skin or mucous membranes. This study presents the results of tests on two batches of hydrogel preparations produced according to own prescription on the base of acrylic acid polymers (Carbopol Ultrez 10 and Carbopol 980 NF). The polymer carboxyl groups were neutralized with different bases: sodium hydroxide, potasium hydroxide, triethanolamine, sodium tetraborate. The obtained hydrogel preparations were subjected to rheological tests. Extensibility was determined by extensometric method, whereas viscosity, yield stress and thixotropy were determined with the use of cone-plate digital rheometer. The activity of hydrogels hydrogen ions (pH) and the rate of their loss of volatile components at human body temperature were also tested. Using modified Mutimer apparatus morphine hydrochloride (MCl) diffusion was performed from the surface of the produced hydrogels through model stratum corneum (Tomofan) to acceptor fluid (water). The quantity of the released therapeutic agent in time function was determined by spectrophotometric method. The carried out studies have demonstrated that the produced hydrogels are non-Newtonian, viscoelastic, thixotropic systems of similar yield stress. The obtained results do not allow to determine unequivocally the effect of MCl, the kind of Carbopol and cross-linking base on hydrogel viscosity. The inversely proportional dependence between hydrogel viscosity (η) and theoretical diffusion coefficient (D) of morphine hydrochloride was not observed, either. The loss of volatile components (water) is more effective from hydrogels produced on Carbopol Ultrez 10 base. The process of MCl diffusion is most effective from hydrogel made on Carbopol Ultrez 10 base and neutralized with sodium hydroxide or triethanolamine.